دولت در آذرماه سال ۹۲ «برنامه بهینه‌سازی پایش، حفظ، بهره‌برداری و مدیریت جنگل‌های کشور» را به تصویب رساند. بر اساس این برنامه، بهره‌برداری چوب از طرح‌های مدیریتی جنگل‌های شمال باید حذف شود. به تازگی رییس سازمان جنگل‌ها اعلام کرده‌است که گیلان به عنوان پایلوت طرح تنفس انتخاب شده و داوود زارع، مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری این استان نیز از ارسال برنامه‌های این اداره برای تصویب در مجلس و تخصیص بودجه به منظور اجرای مصوبه دولت خبر می‌دهد.
اجرای برنامه بهینه‌سازی پایش، حفظ، بهره‌برداری و مدیریت جنگل‌های کشور موسوم به « طرح تنفس» بیش از دو سال است که با وجود تصویب هیات وزیران، روی زمین مانده‌است. در واقع بحث‌های کارشناسی بر سر اجرای این برنامه با گذشت بیش از دو سال هنوز به اتمام نرسیده و تنها اقدام سازمان جنگل‌ها به عنوان متولی مدیریت عرصه‌های جنگلی، به تعیین استان گیلان به عنوان پایلوتی برای اجرای این ایده خلاصه می‌شود. داوود زارع مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان در گفتگو با خبرنگار ایانا درباره اقدامات انجام شده برای اجرای طرح تنفس می‌گوید: برنامه‌های لازم تدوین و به مجلس ارسال شده تا در صورت تصویب نهایی و تامین بودجه این برنامه‌ها به مرحله اجرا در آید.
وی سطح جنگل‌های گیلان را ۵۶۴ هزار هکتار اعلام کرده و ادامه می‌دهد: برای ۴۵۰ هزار هکتار از این جنگل‌ها، طرح تهیه شده‌است، اما فقط ۱۵۰ هزار هکتار از عرصه‌های طرح‌دار فعال بوده و مجری طرح در آن حضور دارد.
به گفته زارع، قرار است طرح تنفس در سطح ۴۵۰ هزار هکتار از جنگل‌های گیلان به مرحله اجرا برسد.
بر اساس ماده ۹ مصوبه بهینه‌سازی مدیریت جنگل‌های کشور، وزارت جهاد کشاورزی موظف است منابع مورد نیاز برای اجرای تصویب‌نامه هیات وزیران را از محل بودجه عمومی، ردیف‌های درآمد ـ هزینه و سایر منابع در اختیار، تأمین کند. اما از آنجا که وظایف این وزارتخانه بسیار گسترده بوده و بودجه آن برای تامین امنیت غذایی هم کافی نیست، همچنین درصد تخصیص اعتبارات دولتی در سال‌هایی که نفت ارزان شده وضعیت مطلوبی ندارد، برای بدنه کارشناسی و مجریان طرح‌های جنگلداری این اطمینان وجود ندارد که اعتبارات مورد نیاز توقف طرح‌های جنگلداری به موقع و به اندازه تامین می‌شود یا خیر.
مدیرکل منابع طبیعی استان گیلان درباره اهداف طرح‌های تدوین شده در راستای اجرای مصوبه دولت بیان می‌کند: در بحث تنفس، حفاظت در درجه اول است. جلوگیری از تجاوز، تخریب و قاچاق چوب و احیای مناطقی که نیاز به بازسازی دارند، همچنین حفظ گونههایی که تحت عنوان ذخایر جنگلی است، اولویت‌های بعدی طرح‌های تدوین شده است.
وی اضافه می‌کند: در برنامه‌ها، مناطقی که به عنوان حفاظتی تعریف می‌شوند. همه اینها نیاز به برنامه‌ریزی مدونی دارد که هر کدام یک طرح جنگلداری مجزا است.
قاچاق سازماندهی شده نداریم
در حالی‌که زارع جلوگیری از قاچاق چوب را یکی از اهداف اصلی طرح‌های دوران گذار برای اجرای استراحت جنگل مطرح می‌کند، اما بر این باور است که قاچاق چوب در گیلان وضعیت نگران کننده‌ای نداشته و سالانه ۷۰۰ تا ۸۰۰ متر مکعب چوب از این جنگل‌ها قاچاق می‌شود. آن هم در مناطقی که به صورت سنتی این برداشت‌ها انجام می‌شده است.
به گفته وی در منطقه‌ای به نام چوبر، چوب به صورت سنتی برداشت می‌شده و چند منطقه دیگر هم هستند که قطع درخت در آنها سابقه دارد.
ورود بخش خصوصی به هر طرحی باید با صرفه اقتصادی همراه باشد. طرح‌های جنگلداری نیز از این قاعده کلی مستثنی نیستند. در طرح‌های جنگلداری، برداشت درختان درآمدی برای شرکت‌های بهره‌بردار حاصل می‌کند، اما تعهداتی را نیز برای آنها در پی خواهد داشت. این تعهدات در قالب طرحی مدون به نام «طرح جنگلداری» در اختیار شرکت‌های بهره‌بردار قرار می‌گیرد تا آنها در ازای برداشت درخت به اندازه رویش جنگل که با محاسبات کارشناسی تعیین می‌شود، از این اکوسیستم در برابر قاچاقچیان محافظت کرده و یا اقدام به جنگل‌کاری، احیا و توسعه جنگل کنند. ساخت جاده‌های جنگلی نیز جزء وظایف مجریان طرح‌های جنگلداری یا شرکت‌های بهره‌بردار است. با حذف برداشت چوب از جنگل، ادامه فعالیت در این طرح‌ها برای بخش خصوصی اقتصادی نیست و دولت باید این هزینه‌ها را تامین کند. البته مدیر کل منابع طبیعی گیلان می‌گوید: تا قبل از تصویب نهایی طرح‌های ارایه شده به مجلس، برای جلوگیری از تعطیل شدن طرح‌های جنگلداری بر اساس بند ۶ مصوبه دولت طرح‌های جنگلداری مناطق جلگه‌ای را فعال کرده‌اند و از درختان شکسته و بادافتاده برداشت چوب انجام خواهند داد تا اعتبارات مورد نیاز برای بقای طرح‌های جنگلداری فراهم شود.
وی همچنین برداشت از جنگل‌های گیلان را نیز متعادل و به اندازه رویش اعلام کرده و ادامه می‌دهد: بهره‌برداری از جنگل زمینه کاهش تراکم در این اکوسیستم طبیعی را فراهم نکرده است.
برداشت از جنگل تا ۶ برابر رویش
اگر در محاسبه حجم برداشت برداشت درختان اشتباهی صورت گیرد یا بهره‌برداری‌ها غیر اصولی انجام شود، تراکم جنگل با مشکل مواجه شده و زمینه فروپاشی این اکوسیستم پیچیده فراهم می‌شود. در حالی‌که مدیر کل منابع طبیعی گیلان برداشت‌های انجام شده از درختان این استان را مطابق با استانداردها می‌داند، هادی کیادلیری رییس دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه علوم و تحقیقات در گفتگو با ایانا بیان می‌کند: در برخی نقاط گیلان میزان برداشت از درختان بین چهار تا ۶ برابر رویش بوده‌است.
وی ادامه می‌دهد: این مسئله سبب شده تمام جنگل تهی شود و تا توانسته‌اند از این اکوسیستم بهره‌کشی کرده‌اند.
کیادلیری در واکنش به اظهارات مدیر کل گیلان درباره تدوین طرح برای مناطق پایلوت گیلان، این اقدام را دیر هنگام توصیف کرده و می‌گوید: دولت در سال ۹۲ تصویب کرد که بهره‌برداری تجاری از جنگل‌های شمال متوقف شود و مدیر کل منابع طبیعی گیلان به تازگی اعلام می‌کند که اقدام به تهیه طرح کرده است.
وی همچنین تاکید می‌کند: ماده ۶ مصوبه دولت دارای اشکالاتی است، اما به افراد فرصت می‌دهد که بخشی از اعتبارات طرح‌ها را از محل درختان باد افتاده تامین کنند.
رییس دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه علوم و تحقیقات ادامه می‌دهد: بند ۶ مصوبه دولت به این مفهوم نیست که تمام درختان شکسته و بادافتاده از جنگل خارج شود و بیش از ظرفیت برداشت کنند. در حال حاضر در برخی مناطق بیش از حد ظرفیت از درختان شکسته برداشت انجام می‌شود و یا مجریان طرح به جای برداشت در سطح پارسل، درختان شکسته سطح کل سری را برداشت کرده‌اند. پارسل و سری، تقسیم‌بندی‌هایی هستند که در مدیریت جنگل کاربرد دارند. معمولا هر سری به چند پارسل تقسیم می‌شود و برنامه‌های مدیریتی در سطح یک یا چند پارسل در هر سال پیگیری می‌شود.
کیادلیری می‌گوید: طرح‌های دوران گذار مشخصات خاصی دارند. برنامه‌های کاشت، احیا و توسعه در طرح‌های جنگلداری دیده شده و معمولا توسط مجریان طرح‌های جنگلداری اجرایی نمی‌شوند و مجریان به تعهدات خود عمل نمی‌کنند. در دوران گذار، مدیریت محدود و مدیریت جامع و وسیع داریم.
وی با تاکید بر اینکه دو سال در اجرای طرح تنفس کارشکنی شده، ادامه می‌دهد: البته همه بار اجرای طرح تنفس را نباید به دوش سازمان جنگل‌ها بگذاریم. دانشگاه‌هایی که جنگل آموزشی دارند نیز باید پاسخی برای این پرسش داشته باشند که اگر چوب جنگل پاسخگوی نیازها نبود، با کدام مدل می‌توان جنگل را مدیریت کرد. موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع هم باید برای این دوره، مدل ارایه کند.
به اعتقاد رییس دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی علوم تحقیقات، در ایران درآمد پنج هزار و ۷۰۰ نفر به طور مستقیم به بهره‌برداری از جنگل گره خورده که با تامین اعتبارات طرح‌ها توسط دولت می‌توان برای این گروه در قالب برنامه‌های احیایی طرح، اشتغال ایجاد کرد. ماده اولیه مورد نیاز صنایع چوب هم از طریق واردات قابل تامین است.
وی اضافه می‌کند: برای اجرای طرح تنفس و دوران گذار، نیاز به طرح‌های مدیریتی جدید با اهداف نوین داریم. باید آمایش کلی انجام شود، اولویتبندیها مشخص شود و بعد در دوره گذار تزریق مالی هم انجام شود تا طرح‌های تدوین شده روی پای خود بایستند.
کیادلیری اضافه می‌کند: برای این مسئله کمیته‌های مختلفی در سازمان جنگل‌ها شکل گرفت و حتی یک سال نیز روی این مسایل بحث و بررسی انجام شد، اما در نهایت نفهمیدیم نتیجه چه شد.